Burgerschap als onderdeel van het lespakket
Advertorial
Burgerschap in het onderwijs is meer dan een hoofdstuk in een lesboek. Het is een manier van kijken, praten en denken die leerlingen voorbereidt op hun plek in de samenleving. Niet te verwarren met algemeen burgerschap of staatsburgerschap, want hier gaat het om de vorming van jonge mensen binnen de schoolmuren.
Ik heb het zelf meerdere keren meegemaakt: leerlingen die ineens met elkaar in gesprek raakten over hoe je samen conflicten oplost of hoe je respectvol omgaat met verschillen. Dat soort momenten blijven je bij.
Waarom het niet alleen om kennis draait
Veel mensen denken dat burgerschap gaat over feitenkennis zoals wetten of stemprocedures. Maar wat is burgerschap? Het gaat juist ook over vaardigheden en houding. In de klas betekent dat leren luisteren naar elkaar, je mening durven geven en kritisch kijken naar informatie. Soms is dat best spannend voor leerlingen. Zeker als ze merken dat niet iedereen hetzelfde denkt. Toch zit daarin juist de waarde: leren dat verschillen normaal zijn en dat je daar op een respectvolle manier mee omgaat.
Praktijkvoorbeelden maken het tastbaar
Toen ik een gastles gaf op een middelbare school over online gedrag, merkte ik hoe snel leerlingen verbanden legden met burgerschap. Ze kwamen zelf met voorbeelden van nepnieuws op sociale media en bespraken hoe ze daar thuis en in de klas mee omgingen.
Lees bijvoorbeeld de blogpost Mentaal welzijn en burgerschap met Van Goghs kunst voor inspiratie hoe kunst en burgerschap samenkomen.
Zulke lessen blijven hangen omdat ze direct aansluiten bij hun dagelijks leven.
De verbinding met de kerndoelen
Burgerschap in het onderwijs is geen losse toevoeging meer. Het zit verwerkt in de kerndoelen burgerschap die scholen moeten volgen. Dat klinkt misschien formeel maar in de praktijk betekent het dat burgerschap verweven is met vakken als geschiedenis, maatschappijleer en zelfs sportlessen. Het gaat om waarden zoals respect, verantwoordelijkheid en betrokkenheid. Door dit breed aan te pakken bereiken scholen alle leerlingen, ook degenen die het onderwerp in eerste instantie misschien niet interessant vinden.
Manieren waarop scholen burgerschap vormgeven
Scholen vullen burgerschapsonderwijs op heel verschillende manieren in. Een aantal veelvoorkomende vormen zijn
- Projecten waarin leerlingen samenwerken aan maatschappelijke thema’s
- Klassengesprekken over actuele gebeurtenissen
- Excursies naar lokale instellingen zoals gemeenteraden of rechtbanken
- Gastlessen van ervaringsdeskundigen of maatschappelijke organisaties
Deze aanpak zorgt ervoor dat het onderwerp niet alleen in theorie maar ook in de praktijk beleefd wordt.
Waarom is vroeg beginnen belangrijk?
Hoe jonger kinderen leren wat het betekent om onderdeel te zijn van een gemeenschap, hoe meer ze daar later profijt van hebben. In de bovenbouw van de basisschool zie je vaak al dat leerlingen zelf activiteiten organiseren of elkaar aanspreken op gedrag. Ze voelen zich verantwoordelijk. In het voortgezet onderwijs kan dit uitgroeien tot projecten waarin ze echt invloed hebben, zoals meepraten over schoolbeleid of meedoen aan buurtinitiatieven.
De invloed van de leerkracht
Een goede leerkracht maakt burgerschap niet iets wat alleen tijdens een specifiek lesuur gebeurt. Het zit in hoe je als docent reageert op een opmerking, welke onderwerpen je bespreekt en hoe je ruimte geeft aan verschillende meningen. Vanuit mijn ervaring als gastdocent weet ik dat leerlingen zich sneller uitspreken als ze merken dat hun mening serieus wordt genomen. Dat vertrouwen bouw je op door open vragen te stellen en zelf ook te laten zien hoe je denkt.
Uitdagingen en kansen voor de toekomst
Burgerschap in het onderwijs staat soms onder druk. Er is altijd discussie over hoeveel tijd er in het lesprogramma is en hoe ver scholen mogen gaan in het bespreken van maatschappelijke thema’s. Tegelijkertijd biedt het juist nu kansen. Jongeren groeien op in een tijd waarin ze online en offline steeds meer meningen tegenkomen. Burgerschap helpt hen daar op een gezonde en respectvolle manier mee om te gaan.
Wat vind jij zelf dat leerlingen echt zouden moeten meenemen uit burgerschapsonderwijs?
